Մանրամասն որոնում (արխիվ)
06.11.2024
 
Ավելի քան մեկ միլիոն ամերիկահայ իրավունք ունի քվեարկելու այսօր անցկացվող ԱՄՆ-ի նախագահի ընտրություններում։ Թեկնածուներ Թրամփն ու Հարիսը հայկական սփյուռքին աջակցություն են խոստանում Ղարաբաղի հարցում: «Լեռնային Ղարաբաղից տեղահանված հայերի՝ իրենց տները անվտանգ վերադառնալու իրավունքը կենսական նշանակություն ունի հայ ժողովրդի համար»,- նշել էր դեմոկրատ թեկնածու Քամալա Հարիսը։ Հանրապետական թեկնածու Դոնալդ Թրամփը բարձրացրել էր խաղադրույքը՝ Ղարաբաղն անվանելով Արցախ:               
 
Նորություններ » Վերա­ցա­կան գե­րի­րա­պաշ­տը

Վերա­ցա­կան գե­րի­րա­պաշ­տը

Վերա­ցա­կան գե­րի­րա­պաշ­տը
17.04.2020 | 01:59
«Ե­րազ­նե­րի հետևորդ, բայց չա­փա­զան­ցու­թյուն­նե­րի և մե­տա­ֆոր­նե­րի թշ­նա­մի Սալ­վա­դոր Դա­լիի պես Թյու­թյուն­ջյա­նը խո­սում է սիմ­վոլ­նե­րով։ Ծա­ռը, կտր­ված ձեռ­քը, պա­րա­նը, բաց­ված նու­ռը բա­ցա­հայ­տում են չերևա­ցող ճշ­մար­տու­թյուն­ներ»։
Ժե­րար ԲԵՐՏ­ՐԱՆ
Արվեստաբան
1925 ԹՎԱ­ԿԱՆ. ՓԱ­ՐԻԶ
«Նեյ» պատ­կե­րաս­րա­հում բաց­վում է հա­մաշ­խար­հա­յին կեր­պար­վես­տի քա­ղա­քա­մայր Փա­րի­զին ան­հայտ մի տղա­յի ան­հա­տա­կան ցու­ցա­հան­դե­սը։ Տաս­նա­մյակ­ներ անց Շա­հեն Խա­չատ­րյանն իր «Ֆրան­սա­հայ կեր­պար­վեստ» գր­քում նշում է` «Նեյ» պատ­կե­րաս­րա­հում կազ­մա­կեր­պած նրա ան­հա­տա­կան ցու­ցա­հան­դե­սը, ուր ներ­կա­յաց­ված գոր­ծե­րը ու­նե­ցել են էք­սպ­րե­սիո­նիս­տա­կան բնույթ, գտել են լայն ար­ձա­գանք, դիտ­վել իբրև երևույթ»։ Թյու­թյուն­ջյա­նը ցու­ցա­հան­դե­սի բաց­ման ժա­մա­նակ ըն­դա­մե­նը 21 տա­րե­կան էր։
Շր­ջե­լով տիար Շա­հե­նի վե­րոն­շյալ նկա­րա­զարդ գր­քի է­ջե­րում, փոր­ձենք ար­վես­տա­սեր հան­րու­թյա­նը, հատ­կա­պես հան­րա­պե­տու­թյան իշ­խա­նա­կան վեր­նա­դա­սին ներ­կա­յաց­նել ԼԵ­ՎՈՆ ԹՅՈՒ­ԹՅՈՒՆ­ՋՅԱՆ (1904-1969 թթ.) ար­վես­տը, վերս­տին հիմ­նա­վո­րե­լով, որ հայ կեր­պար­վես­տը հա­մաշ­խար­հա­յին կեր­պար­վես­տի թրթ­ռուն և նկա­րա­զարդ զար­կե­րակ­նե­րից է, և տե­ղին է նվաս­տիս ե­րա­զան­քը` Հա­յաս­տա­նը դարձ­նել «Կեր­պար­վես­տի Ե­րու­սա­ղեմ» եր­կիր` ի շահ և ի փառս երկ­րի, և հա­մայն հա­յու­թյան ներ­կա­յի և ա­պա­գա­յի։
Թյու­թյուն­ջյա­նը ծն­վել է Կ. Պոլ­սից ոչ հե­ռու, Ա­մա­սիա հի­նա­վուրց քա­ղա­քում։ Մեծ ե­ղեռ­նից մա­հա­պուրծ հա­զա­րա­վոր որ­բե­րի հետ փր­կու­թյան հան­գր­վան է գտ­նում Հու­նաս­տա­նում։ Նրա հետ էր մեկ այլ ա­պա­գա նկա­րիչ, Սամ­սուն քա­ղա­քում ծն­ված Զա­րեհ Մու­թա­ֆյա­նը (1907-1980 թթ.)։ Ար­դեն 1923-ին պա­տա­նի Լևո­նը հաս­տատ­վում է Փա­րի­զում, ո­րո­նում է, գտ­նում և բա­վա­կա­նին ա­րագ ըմ­բռ­նում է, որ իր անց­նե­լիք ճա­նա­պար­հը կեր­պար­վես­տում ու­ղե­կից­ներ չի հան­դուր­ժե­լու, քան­զի իր նե­րաշ­խար­հից հն­չող ազ­դակ­նե­րը պատ­ված էին ա­նըմ­բռ­նե­լի խոր­հր­դա­վո­րու­թյան քո­ղով։ Ազ­դակ­նե­րը հն­չում էին, պատ­րանք­նե­րը ձև, գույն, գիծ և հո­րին­վածք էին ստա­նում։ Եվ բնույ­թով նո­րա­րար ե­րի­տա­սար­դը պատ­րաստ էր գե­ղար­վես­տա­կան հայտ­նու­թյուն­նե­րի։ Հենց այս ջի­ղը նրան ու­ղեկ­ցեց դե­պի Ի­տա­լիա, այ­նու­հետև Հու­նաս­տան։
Փա­րի­զը նվա­ճե­լու հա­մար նա խո­րա­սուզ­վեց ան­տիկ ար­վես­տե­նե­րի հոր­ձա­նուտ­նե­րը։ Այլ կերպ ա­սած` արևմտյան քա­ղա­քակր­թու­թյան ո­րո­նում­նե­րը փոր­ձեց միա­վո­րել արևե­լյան մշա­կույ­թի ա­վան­դույ­թին։
1929-ին, 25 տա­րե­կա­նում Թյու­թյուն­ջյա­նը լիո­վին տար­վեց գե­րի­րա­պաշ­տու­թյամբ։ Նա գտ­նում է հա­մա­խոհ­ներ, ո­րոնց հետ ըն­կե­րու­թյուն է ձևա­վո­րում։ Կարճ ժա­մա­նակ անց հռ­չակ­վում են այս նո­րա­րար խեն­թե­րի գե­ղար­վես­տա­կան ըմ­բռ­նում­նե­րը. «Ար­վես­տը տիե­զե­րա­կան է։ Ար­վես­տի եր­կը ի­րա­կա­նա­ցու­մից ա­ռաջ պետք է ճշ­տո­րեն ձևա­կերպ­վի մտ­քի մեջ։ Այն բնու­թյու­նից չպետք է ստա­նա ոչ մի ձևա­կան բան, ոչ զգայ­նու­թյուն, ոչ էլ զգաց­մուն­քայ­նու­թյուն։ Մենք ու­զում ենք մեր­ժել լի­րիզ­մը, դրա­մա­տիզ­մը և սիմ­վո­լիզ­մը։ Նկա­րը կա­ռուց­ված պետք է լի­նի զուտ պլաս­տիկ տար­րե­րով, այ­սինքն պլան­նե­րով և գույ­նե­րով... Տեխ­նի­կան պետք է լի­նի տեխ­նի­կա­կան, դա նշա­նա­կում է ճշգ­րիտ և հա­կաիմպ­րե­սիո­նիս­տա­կան։ Ճիգ` բա­ցար­ձակ հս­տա­կու­թյան հա­մար»։ Նրա գա­ղա­փա­րա­կից­ներ Քարբ­լուն, Դեզ­բուր­գը, Հե­լիո­նը և Վան­ցը յու­րօ­րի­նակ խառ­նա­կիչ­ներ էին, ո­մանց հա­մար` ան­գամ կեր­պար­վես­տի դուրս­պր­ծուկ­ներ։ Ո­մանց, այն է` կեր­պար­վես­տի զար­գա­ցումն ուղ­ղոր­դող և սահ­ման­նե­րը հս­տա­կեց­նող գե­ղա­գետ պճ­նա­մոլ­նե­րի հա­մար։ Չէ՞ որ նրանք մեր­ժում էին կար­ծե­ցյալ լճա­ցու­մը, ներ­կա­յաց­նե­լով լճաց­ման հա­կոտ­նյան, այ­սինքն նոր ի­րա­կա­նու­թյան պա­հան­ջը, այն է` ճիգ բա­ցար­ձակ հս­տա­կու­թյան հա­մար։ Նրանք նվա­ճել էին հան­րա­յին մերժ­ման և սե­փա­կան ա­ռա­ջար­կի ի­րա­վուն­քը մի պարզ պատ­ճա­ռով. տա­ղան­դա­վոր էին, ու­ղի­ներ էին հար­թում և զանգ էին հն­չեց­նում։ Զար­մա­նա­լի է, բայց ֆրան­սիա­կան «ա­ռա­ջին գծի» նկա­րիչ­նե­րի շար­քում Թյու­թյուն­ջյա­նը բա­ցա­կա­յում է։ Գու­ցե նրա հա­խուռն կեր­պա՞րն էր ստի­պել կեր­պար­վես­տի կո­հոր­տան (այն է` «ա­ռա­ջին գի­ծը») շա­րա­կար­գող հա­վա­տաքն­նիչ­նե­րին ան­տե­սել Թյու­թյուն­ջյա­նին, գու­ցե այլ, ա­վե­լի ծան­րակ­շիռ հիմ­քե՞ր կա­յին, ո­րոնց ան­տե­ղյակ ենք։ Կարևոր չէ, Լևոն Թյու­թյուն­ջյանն ա­մե­նուր ա­ռաջ­նագ­ծում էր։ Քա­նի որ միջ­նա­գի­ծը կն­շա­նա­կեր կոր­ծա­նում։ Ա­ռանց դույզն-ինչ չա­փա­զան­ցու­թյան պետք է նշել, որ նա իր ողջ ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան կյան­քում երբևէ չի հար­մար­վել, նա հան­դարտ, կա­յուն և հիմ­նա­րար ըն­թաց­քի ու զար­գաց­ման հա­մար չէր լույս աշ­խարհ ե­կել, նա պի­տի ցատ­կեր... եր­բեմն` ան­դուն­դի վրա­յով։
Ա­ՄԵ­ՆԱ­ՏԱ­ՂԱՆ­ԴԱ­ՎՈ­ՐԸ` Ի­ՐԱ­ՎԱ­ՑԻՈ­ՐԵՆ
1930-ին Թյու­թյուն­ջյանն իր ժա­մա­նա­կի մի քա­նի խեն­թե­րի` Ար­փի, Հեր­բե­նի, Գլեյ­զի, Դե­լո­նեի, Ջա­կո­մետ­տիի և այ­լոց հետ հիմ­նում է մի նոր գե­ղար­վես­տա­կան շար­ժում, և միան­գա­մից բա­ցում է վա­րա­գույ­րը, հիաս­թա­փեց­նե­լով ո­մանց, հիաց­նե­լով մյուս­նե­րին։ «Վե­րա­ցա­պաշ­տու­թյուն և ստեղ­ծում», սա էր նոր ձևա­վոր­ված միու­թյան ան­վա­նու­մը, որն ա­վե­լի շուտ հրո­վար­տակ էր` մար­տահ­րա­վեր աշ­խար­հին։
Նրա գոր­ծըն­կեր նկա­րիչ Հե­լիո­նը մի ա­ռի­թով խոս­տո­վա­նել է. «Նա ա­մե­նա­նե­րամ­փոփն էր, խոր­հր­դա­վորն ու ա­մե­նա­սյուր­ռեա­լիս­տը։ Իր 1925-ի ցու­ցա­հան­դե­սի գոր­ծե­րը, ի­րա­կա­նա­ցած բա­րակ գծե­րից ու գն­դե­րից, ցն­ցող ներ­գոր­ծու­թյուն ու­նե­ցան նոր ար­վեստ ստեղ­ծե­լու հա­մար տա­ռա­պող նկա­րիչ­նե­րի վրա։ Ես կա­րող եմ վկա­յել նրանց հիաց­մուն­քը, ո­րոնք այդ ժա­մա­նա­կից հե­տո դար­ձան բա­վա­կա­նին նշա­նա­վոր»։ Կար­ծես թե ակ­նարկն ան­թա­քույց է, Լևոն Թյու­թյուն­ջյա­նը, «ա­մե­նա­սյուր­ռեա­լիս­տը», այդ­պես էլ չդար­ձավ բա­վա­կա­նին նշա­նա­վոր։ Գու­ցե իր տա­ղան­դի և նշա­նա­վո­րու­թյան միջև ա­ռա­ջա­ցած խզու­մը հենց ինքն էլ ա­ռա­ջաց­րե՞լ է։ Աս­վածն ան­հիմն չէ։ 1952-ին Հա­կոբ Հա­կո­բյա­նը (խոս­քը վե­րա­բե­րում է Ժո­ղովր­դա­կան նկա­րիչ Հա­կոբ Հա­կո­բյա­նին) իր ժա­մա­նա­կի ճա­նաչ­ված ման­կա­վարժ և նկա­րիչ Օ­նիկ Ա­վե­տի­սյա­նի հանձ­նա­րա­րու­թյամբ Փա­րի­զում էր։ Հա­կո­բյա­նը Ե­գիպ­տո­սում հրա­տա­րակ­վե­լիք «Հայ նկա­րիչ­ներ և քան­դա­կա­գործ­ներ» պատ­կե­րագր­քի հա­մար տվյալ­ներ հայ­թայ­թե­լու նպա­տա­կով հան­դի­պում է Թյու­թյուն­ջյա­նին։ Եվ ներ­կա­յաց­նում է խն­դի­րը։ Վեր­ջինս սի­րա­լիր ըն­դու­նում է Հա­կո­բյա­նին, զրույ­ցի է բռն­վում, ներ­կա­յաց­նում է իր աշ­խա­տանք­նե­րը, բայց հրա­ժար­վում է տե­ղե­կու­թյուն­ներ տա­լուց։ Հե­տո ա­ռա­ջար­կում է հրա­տա­րակ­վե­լիք պատ­կե­րագր­քում զե­տե­ղել ըն­դա­մե­նը իր ստեղ­ծա­գոր­ծու­թյուն­նե­րի վե­րատ­պու­թյուն­նե­րը։ Հա­կոբ Հա­կո­բյա­նի վկա­յու­թյամբ ար­դեն այդ տա­րի­նե­րին Թյու­թյուն­ջյա­նը հե­ռա­ցել էր գե­ղան­կար­չու­թյու­նից և դս­տեր հետ զբաղ­վում էր խե­ցե­գոր­ծու­թյամբ։ Ընդ ո­րում, այս ո­լոր­տում ևս այս զար­մա­նա­լի ան­հա­տը ա­ռաջ­նագ­ծում էր, մաս­նակ­ցում է մի քա­նի մի­ջազ­գա­յին ցու­ցա­հան­դես­նե­րի և շա­հում է հե­ղի­նա­կա­վոր մր­ցա­նակ­ներ։ Շա­հեն Խա­չատ­րյա­նի կռա­հուն միտ­քը խոր­քով և ոչ եր­կի­մաստ է գնա­հա­տել Թյու­թյուն­ջյա­նի վար­քի, ա­ռա­ջին հա­յաց­քից հա­կա­սա­կան դրսևո­րույթ­նե­րը. «...մտ­քի յու­րա­տիպ թռիչք ու վար­պետ ձեռք ու­նե­ցող Թյու­թյուն­ջյան ար­վես­տա­գետն իր մեջ միշտ փայ­փա­յել է ա­ռաջ­նա­յին մի ներ­քին մար­մաջ, ընդ­վզ­վող ան­հանգս­տու­թյուն ու այդ պատ­ճա­ռով ա­նընդ­հատ փո­փո­խել է իր մտա­ծո­ղու­թյու­նը, չի ապ­րել մեծ կենտ­րո­նա­ցում»։
Ժե­րար Բերտ­րանն այլ կերպ է ըն­կա­լել նրան. «Թյու­թյուն­ջյա­նը միան­գա­մից բա­ցա­հայ­տում է պլաս­տի­կա­յի նուրբ զգա­ցո­ղու­թյուն։ Եվ ար­դեն հե­ռան­կա­րի պար­զեց­ման ու խրո­մա­տիկ գամ­մա­նե­րի ներ­դաշ­նա­կու­թյան մեջ մտահ­ղա­ցում­ներ են ծա­գում մա­քուր ձևե­րի վե­րա­բե­րյալ։ Սիս­տե­մա­տիկ կեր­պով նկա­րիչն օգտ­վում է թա­լե­րի (լայն գու­նաբ­ծե­րի) աղ­բյու­րից, վե­րած­նե­լով գու­նա­բի­ծը դի­ման­կա­րի կամ նա­տյուր­մոր­տի։ Նա կա­րող է ի­րա­վա­ցիո­րեն դիտ­վել որ­պես ա­ռա­ջի­նը և ա­մե­նա­տա­ղան­դա­վորն այդ հո­րին­ված­քի` թա­լիզ­մի մեջ»։
Շա­հեն Խա­չատ­րյա­նը նշում է, որ Թյու­թյուն­ջյա­նի գոր­ծե­րի գնե­րը նա­խորդ դա­րի 80-ա­կան­նե­րին խիստ բարձ­րա­ցել են։ Եվ հան­գր­վա­նել են տար­բեր թան­գա­րան­նե­րում, ի մաս­նա­վո­րի` ճա­նաչ­ված հա­վա­քորդ Կա­րիկ Պաս­մա­ճյա­նի հա­վա­քա­ծուում։
Այս յու­րօ­րի­նակ ստեղ­ծա­գոր­ծո­ղի նկար­նե­րից մե­կում տե­սա­նե­լի և լսե­լի է ցե­ղաս­պա­նու­թյան նախ­ճի­րը։ Այն ան­հա­ղորդ ան­վա­նում ու­նի` «Բնան­կար»։ Ստեղծ­վել է այն շր­ջա­նում, երբ Թյու­թյուն­ջյա­նը գե­րի­րա­պաշտ վե­րա­ցա­կա­նու­թյամբ էր տար­ված։ Այս­տեղ տերևա­թափ, կմախ­քա­ցած ե­րեք ծա­ռեր են, ո­րոնց վրա, որ­պես պտուղ, հառ­նում է այ­լա­բա­նա­կան ա­րա­րա­ծը։ Ա­րա­րա­ծը մար­դու ձևա­խեղ­ված, կար­ծես կա­վա­հո­ղից ծեփ­ված գլուխ է, ո­րի ակ­նա­խո­ռոչ­նե­րից երևում է հետ­նա­պատ­կե­րի եր­կին­քը, աչ­քե­րում ա­ղա­ղա­կող ապ­շանքն է քա­րա­ցած, ուղղ­ված աշ­խար­հին։
ՎԵՐՋ­ՆԱ­ԳԻՐ
Լևոն Թյու­թյուն­ջյա­նը ևս ան­հայտ բա­ցա­կա­յող է մեր երկ­րում։ Գու­ցե ժա­մա­նա՞կն է, որ նրա` այս տա­ղան­դա­վոր գե­րի­րա­պաշ­տի մեկ-եր­կու ստեղ­ծա­գոր­ծու­թյուն­նե­րը որմ­նան­կար­վեն և ներ­կա­յաց­վեն հայ հան­րու­թյանն ու հա­մայն հա­յու­թյա­նը։ Մաս­նա­վո­րա­պես` Ծի­ծեռ­նա­կա­բեր­դի հու­շաբ­լու­րում։
Վրեժ Ա­ՌԱ­ՔԵ­ԼՅԱՆ
Դիտվել է՝ 9811

Հեղինակի նյութեր

Մեկնաբանություններ

ԲեռնելԲեռնել

Ասում են...

. .

Տարածաշրջանային

Իրողությունները կհստակվեն մեկ-երկու օր անց

Իրողությունները կհստակվեն մեկ-երկու օր անց

Նոյեմբերի 5-ին ԱՄՆ-ում ընտրում են երկրի 47-րդ նախագահին, որի համար պայքարում են դեմոկրատական կուսակցությունից Քամալա Հարիսը և Հանրապետական կուսակցությունից Դոնալդ Թրամփը։

Սոցցանցային գրառումներ

Մի շտապեք հետևություններ անել
Մի շտապեք հետևություններ անել

Բաժնի բոլոր նորությունները »

«Իրատես» թերթի արխիվից

Մեր կյան­քի հի­մերն ան­դունդ­ներն ըն­կան
Մեր կյան­քի հի­մերն ան­դունդ­ներն ըն­կան

Բաժնի բոլոր նորությունները »

Ծաղրանկարչի կսմիթ

«Ծո­վից ծով» Հա­յաս­տան խոս­տա­ցող իշ­խա­նա­վորն ու ծա­րավ հայը
«Ծո­վից ծով» Հա­յաս­տան խոս­տա­ցող իշ­խա­նա­վորն ու ծա­րավ հայը
2024 © Irates.am
Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են: Մեջբերումներ անելիս ակտիվ հղումը Irates.am-ին պարտադիր է: Կայքի հոդվածների մասնակի կամ ամբողջական հեռուստառադիոընթերցումն առանց Irates.am-ին հղման արգելվում է: Կայքում արտահայտված կարծիքները պարտադիր չէ, որ համընկնեն կայքի խմբագրության տեսակետին: Գովազդների բովանդակության համար կայքը պատասխանատվություն չի կրում: Էլեկտրոնային հասցե՝ info@irates.am
ԲաժանորդագրվելԳործընկերներՀետադարձ կապ
.